Macierz Szkolna w przekroju historii

To, co autentyczne i prawdziwe, tego definitywnie nie potrafi zdeptać i wymazać przemoc.

Władysław Josiek

Idea powstania Macierzy Szkolnej na Śląsku Cieszyńskim

Historia społeczności polskiej w kraju nad Olzą od pierwszych lat budzenia się jej świadomości
narodowej w czasach monarchii habsburskiej, a po roku 1920 w czechosłowackiej części regionu
nierozerwalnie wiąże się z walką o zachowanie tożsamości narodowej. Bezsprzecznie najbardziej
zasłużonym pod tym względem była Macierz Szkolna.

Paweł Stalmach, twórca statutu „Macierzy“ i jej pierwszy przewodniczący, z pewnością nie przewidział,
kiedy w jego niedużym mieszkaniu w dniu 9 XI 1885 r. spotkała się grupka dwunastu przedstawicieli
polskiego życia narodowego w celu rozpatrzenia możliwości zorganizowania polskiego szkolnictwa na
Śląsku Cieszyńskim, w jak potężną ostoję polskości przekształci się ruch macierzański.
Wielka akcja popularyzowania przyniosła efekty. W odezwie z maja 1887 r. pt. „Narodzie polski“
zaapelowano o pomoc również do rodaków z innych ziem polskich. Uzbierane fundusze umożliwiły już
wkrótce otwarcie polskiego gimnazjum w Cieszynie.

W czasie niewoli habsburskiej założone z inicjatywy Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego i
prowadzone przez nią placówki szkolne, przedszkolne czy kulturalno-oświatowe pozwoliły uświadomić
narodowo tysiące dzieci, młodzieży i ludzi dorosłych. W ramach lokalnych kół powstawały czytelnie,
biblioteki, teatry amatorskie, organizowano odczyty, wieczorki i akademie.

Lata międzywojenne

Po decyzji mocarstw o podziale Śląska Cieszyńskiego z dnia 28 VII 1920 r. musiało dojść do
organizacyjnego rozbicia ruchu macierzańskiego. Zamknięcie części szkół Macierzy przez nowe władze
czechosłowackie, początkowa dezorganizacja miejscowego życia społecznego w wyniku podziału
regionu spowodowały, iż struktury organizacyjne Macierzy Szkolnej w Czechosłowacji trzeba było tworzyć
prawie od podstaw.

Podjęty trud przyniósł spodziewane owoce. O ile w roku 1921 było 12 kół z 1241 członkami, to w 1938 r.
Macierz liczyła 93 koła i 9739 członków. Rozwój działalności zmusił Zarząd Główny do pracy we
wyspecjalizowanych sekcjach: szkolnej, oświatowej, teatralnej, muzycznej, Parku im. A. Sikory,
organizacyjnej i muzealnej (wg stanu z roku 1938).

W latach 1921-1938 liczba placówek szkolnych Macierzy wzrosła czterokrotnie, liczba zaś uczniów
dwukrotnie. W 1938 r. Macierz utrzymywała: Gimnazjum Realne im. J. Słowackiego w Orłowej, 7 szkół
wydziałowych, 12 szkół ludowych, 67 przedszkoli, 2 szkoły zawodowe dla dziewcząt, 3 bursy, 7
uzupełniających szkół przemysłowych, finansowała 3 kursy szycia.

Wspierała polskie klasy przy czeskiej szkole handlowej w Orłowej, pomagała materialnie formą
stypendiów. Równocześnie Macierz budowała własne gmachy szkolne. Do roku 1938 zostały w nich
ulokowane: orłowskie gimnazjum, 5 szkół wydziałowych, 6 szkół ludowych oraz trzecia część
macierzańskich przedszkoli. Własnością Macierzy był Park im. Adama Sikory w Czeskim Cieszynie,
odziedziczony po poprzedniczce. W Parku została wybudowana piękna i obszerna restauracja. Park był
miejscem ogólnozwiązkowych festynów polskich towarzystw i zabaw szkolnych.

Wśród wielu polskich związków na przedwojennym Zaolziu Macierz Szkolna cieszyła się autorytetem
najwyższym. Prawie każdy związek w większym czy mniejszym stopniu miał coś wspólnego z Macierzą.
Dla wielu była matką chrzestną w chwili ich powstania, jak również opiekunem.

Nie sposób wyobrazić sobie działalności Macierzy bez pomocy całego społeczeństwa polskiego i
wsparcia wielu instytucji. Subwencje państwowe pokryły około 6 % wydatków. Resztę złożyło niebogate
przecież miejscowe społeczeństwo polskie, miejscowe kościoły ewangelickie i katolickie, wreszcie wiele
towarzystw i sympatyków z Polski i ze świata.

W zawierusze wojennej zginęli czołowi działacze Macierzy: dr Wacław Olszak, dyr. Piotr Feliks, dr Jan
Buzek, Rudolf Kobiela, insp. Władysław Wójcik, ks. Rudolf Płoszek i inni. Zlikwidowano polskie
szkolnictwo, wszystkie organizacje i instytucje. Skonfiskowano majątek wszystkich polskich związków.

Lata dyktatu komunistycznego

Po zakończeniu gehenny wojennej Tymczasowy Zarząd Główny Macierzy Szkolnej w Czechosłowacji
podjął starania o zgodę na działalność kulturalno-oświatową. I właśnie Macierz jako pierwsza z
miejscowych polskich związków już 4 I 1946 r. otrzymała odpowiedź odmowną, z podkreśleniem, że jej
majątek zostanie odjęty przymusowym zarządem. W specjalnie utworzonym Zarządzie Narodowym nie
było ani jednego Polaka. W wyniku tej decyzji niektóre budynki szkolne Macierzy pozostały nadal
szkołami, lecz bursy i większość przedszkoli zamieniono na miaszkania.

W roku 1952, a więc cztery lata po przewrocie komunistycznym, definitywnie został zlikwidowany majątek
polskich związków i spółdzielni, rozwiązano Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, Polską Radę Sokoła i
Harcerstwo, pozostawiając tylko Polski Związek Kulturalno-Oświatowy.

Dokonano spustoszenia w świadomości narodowej. Nie było miejsca na pojmowanie przynależności do
własnej grupy narodowej jako kwestii moralnej. Szczególnie alarumjące stało się położenie szkolnictwa
polskiego.

Jeśli w roku szkolnym 1960/61 w polskich szkołach podstawowych było 8961 uczniów, to w roku
szkolnym 1989/90 już tylko 3357 uczniów.

Szkoła narodowościowa przestała pełnić funkcję wychowawczo-patriotyczną, a język ojczysty upadł do
roli języka, w którym przekazywano wiadomości przewidziane w programach nauczania.

Działające przy przedszkolach i szkołach „z polskim językiem nauczania“ koła Stowarzyszeń Rodziców i
Przyjaciół Szkoły (SRPS) mogły pomagać polskim placówkom ekonomicznie, lecz w żadnym wypadku
walczyć o polskie oblicze szkoły.

Macierz Szkolna w chwili obecnej

Rewolucja demokratyczna w Czechosłowacji w listopadzie 1898 r. stworzyła warunki zmian
organizacyjnych polskiej grupy narodowej i zatrzoszczenia się o stan przedszkoli i szkół.

Idea powołania do życia Macierzy Szkolnej vw CSFR i zbudowania jej przede wszystkim na bazie
działających do tej pory w pojedynkę i bez wzajemnej koordynacji SRPS-ów przy miejscowych polskich
przedszkolach narodziła się w Radzie Polaków pierwszej kadencji, a realizację zadania wziął na siebie dr
Władysław Josiek.

Pomysłodawcy reaktywowania Macierzy wyprzedzili bieg wydarzeń w skali ogólnopaństwowej.
Ministerstwo Szkolnictwa, Młodzieży i Wychowania Fizycznego bowiem rozporządzeniem z 7 VIII 1991 r.
ukończyło działalność SRPS-ów.

Starania wokół reaktywowania Macierzy napotykały na różne przeszkody, lecz niewątpliwie najbardziej
członków Komitetu Przygotowawczego martwił brak zrozumienia i zainteresowania wśród wielu
pedagogów i rodziców - działaczy SRPS-ów. Musieli odpierać wiele niesłusznych zarzutów, takich jak
dublowanie działalności PZKO, rozbijanie SRPS-ów, stwarzanie dodatkowych trudności z przekazywania
ich majątków nowo powstałym kołom Macierzy. Trudny do zrozumienia był zarzut niepotrzebnego
drażnienia poprzez kolejną inicjatywę nieżyczliwej Polakom części społeczeństwa czeskiego.

Brak zainteresowania i wiary spowodowały, iż zebranie kostytuujące Macierzy Szkolnej w CSRF tylko w
połowie spełniło oczekiwania Komitetu Przygotowawczego.

Zebranie, zwołane na dzień 14 III 1991 r. do Domu PZKO w Lesznej Dolnej, zadecydowało o wybraniu 9-
osobowego Zarządu Głównego na czele z dr Władysławem Jośkiem i trzyosobowej Komisji Rewizyjnej,
kierowanej przez inż. Edwina Macurę. Organy te należało traktować jako tymczasowe.

Za pierwszoplanowe zadanie uważał TZG Macierzy dalsze popularyzowanie idei macierzańskiej
równolegle z zakładaniem sieci szkół terenowych. Pierwsze koło Macierzy zostało zawiązane w dniu 29
IV 1991 r. przy Polskim Gimnazjum w Czeskim Cieszynie.

W dniu I Walnego Zgromadzenia Macierzy Szkolnej w CSRF (13 XII 1991 r.) działało już 35 terenowych
kół, toteż gremium to zgodziło się w pełni na uznanie Macierzy za spadkobierczynię poszczególnych
organizacji SRPS-ów. Wybrano także regularny 11-osobowy Zarząd Główny z dr. Władysławem Jośkiem
na czele i Januszem Brannym jako jego zastępcą.

Zgodnie z pierwotnymi założeniami programowymi ZG Macierzy sporo czasu poświęcił odzyskaniu
zabranych majątków macierzańskich. Jak dotąd, nie ma jeszcze odpowiednich norm prawnych, które
umożliwiłyby poszczególnym organizacjom odzyskanie zabranego im majątku.

Wiele czasu i wysiłku kosztowało ZG Macierzy opracowanie obszernego wniosku „Ustawy o restytucji
majątkowej i rehabilitacji związku Macierz Szkolna w Czechosłowacji“, dodatkowo uzyskano informacje o
katastrze gruntowym, numerze zainwentaryzowania odebranego majątku i o jego aktualnym właścicielu.
Właśnie na ręce ZG Macierzy została wyasygnowana niebagatelna kwota Ministerstwa Edukacji

Narodowej i „Wspólnoty Polskiej“ w celu zakupienia pomocy naukowych i przekazania ich najbardziej
potrzebującym przedszkolom i szkołom z polskim językiem nauczania. Pomoce te stały się własnością
lokalnych kół Macierzy.

Zarząd Główny pomógł w wyposażeniu szkoły w Bukowcu nie tylko własnymi środkami finansowymi, ale
również pośrednicząc w przekazaniu pomocy naukowych z MEN-u.

Nie sposób pominąć nawiązania kontaktów z Kuratorium Oświaty i Wychowania Fizycznego w
Katowicach czy z podobną instytucją w Opolu. Właśnie na ręce Macierzy Kuratorium w Katowicach
oferowało pomoc w postaci wyposażenia Ośrodka Metodycznego, który ostatecznie został ulokowany w
PSP w Jabłonkowie.

Zaczyna owocować wysiłek Zarządu Głównego, podjęty w celu poznania problemów poszczególnych
placówek szkolnych czy przedszkolnych i kół Macierzy. Zrealizowano wiele tzw. zebrań wyjazdowych,
członkowie ZG MS uczestniczyli w imprezach jubileuszowych szkół, w przedstawieniach szkolnych czy w
zebraniach plenarnych terenowych kół.

Zarząd Główny z powodzeniem ingerował w sprawie kilku zagrożonych likwidacją przedszkoli. Niestety, w
związku z ogólnopaństwową tendecją ograniczania wydatków na przedszkola nleży spodziewać się
kolejnych problemów z utrzymaniem tych placówek.

Macierz Szkolna objęła patronatem niektóre szkolne zespoły śpiewacze. Zarząd Główny MS patronował
przygimnazjalny zespół „Collegium Iuvenum“ i „Zorómbek“ w Czeskim Cieszynie oraz zespół śpiewaczomuzyczny
w Karwinie, jak również „Nowinę“ przy PSP w Jabłonkowie i przedszkolny zespół
„Cieszynianka“.

W atmosferze polaryzacji opinii i poglądów w miejscowym polskim społeczeństwie związek pragnie
odegrać rolę integrującą, dąży do utworzenia wspólnego frontu w celu utrzymania stanu posiadania
szkolnictwa polskiego.

Macierz Szkolna w Republice Czeskiej, podejmująca walkę o przetrwanie polskości na tym skrawku
Śląska, o podstawę jej egzystencji, tj. o polską szkołę i przedszkole, ma prawo nazywać się tak samo, jak
jej poprzednie wcielenie.

Macierz podejmuje to zadanie w chwili historycznego zwrotu, odczuwane są jeszcze skutki poprzedniego
okresu, a już pojawiają się nowe zagrożenia, które w dodatku najbardziej uderzają w mniejsze grupy
społeczne.

Wiemy, że to właśnie Macierzy udawało się przezwyciężyć trudności, tworząc lub uzupełniając wszystkie
warunki, potrzebne w formowaniu wartościowych ludzi i obywateli. Toteż dzisiejsi członkowie Macierzy
rozumieją, iż walka o przetrwanie na własnej ziemi ma wymiar ponadgeneracyjny.

Wspierają nas

  • Slider 1
  • Slider 2
  • Slider 3
  • Slider 4
  • Slider 5
  • Slider 6
  • Slider 7
  • Slider 8
  • Slider 9
We use cookies

We use cookies on our website. Some of them are essential for the operation of the site, while others help us to improve this site and the user experience (tracking cookies). You can decide for yourself whether you want to allow cookies or not. Please note that if you reject them, you may not be able to use all the functionalities of the site.